فیروزه کوبی، هشتاد ساله متولد مشهد

هنر فیروزه کوبی روی مس و دست سازه های خیره کننده اش با وجود محبوبیت و جاافتادگیشان، فقط نزدیک به هشتاد سال عمر دارند.

فیروزه کوبی

زمانی که کلماتی از دنیای صنایع دستی به گوشمان می خورد ذهن ناخودآگاه به سمت قدمت های چندین و چند ساله و تاریخچه هایی از قدیم الایام می رود. این مطلب بیراه هم نیست اما همیشه صحت ندارد. هر اثر هنری، شروعی دارد و ممکن است این شروع به روزگار ما نزدیک هم باشد. هنر فیروزه کوبی روی مس و دست سازه های خیره کننده اش با وجود محبوبیت و جاافتادگیشان، فقط نزدیک به هشتاد سال عمر دارند. نزدیک بودن تاریخ تولد فیروزه کوبی به دوران ما این امکان را فراهم کرده که با جزئیات بیشتری داستانش را بخوانیم و شرح دهیم. اما بیایید قبل از اینکه به سراغ تاریخچه برویم با سنگ فیروزه و فیروزه کوبی بیشتر آشنا شویم.

سنگ فیروزه

سنگ فیروزه سنگی قیمتی و باارزش در طیف های رنگی سبز تا آبیست که انواع تیره تا روشن دارد. این سنگ دارای سختی 6 است و جز دسته سنگ های آذرین قرار دارد. فیروزه ها از جنس  فسفات آبدار آلومینیوم و مس و ساختاری بلوری و کج وجهی هستند. فیروزه ها در نزدیک سطح زمین و خصوصا درنواحی آتشفشانی یافت می شوند و هرچه از عمق بیشتری استخراج شده باشند به علت وجود اسید در آب که موجب نرمی سنگ می شود دارای ارزش کمتری هستند. سنگ هایی که به سطح زمین نزدیک ترند به علت خشکی، دارای استحکام بیشتری هستند و به همین دلیل به ارزش سنگ افزوده شود. فیروزه ها علاوه بر زیبایی با دارا بودن خواص درمانی جسمی و روحی و ارزش معنوی که دارند از محبوبیت زیادی برخوردارند و سنگ های گرانبهایی محسوب می شوند.

فیروزه کوبی روی مس

فیروزه کوبی در اصل به هنر فیروزه کاری به روی ظروف، اشیا و جواهرات فلزی مانند مس، نقره، برنز، برنج و ...می گویند. بعد از ساخت ظروف مسی فیروزه کاری شده، این آثار با استقبال مردم رو به رو شده و به سرعت دارای محبوبیت شدند. به طوری که امروزه هنر فیروزه کوبی به فیروزه کوبی روی ظروف و اشیا مسی شهرت دارد. در ساخت این ظروف و اشیا، هنرمندان فیروزه کوب قطعه های کوچک سنگ فیروزه را روی سطح این ظروف و اشیا به صورت کنارهم چیده شده با ماده لاکی سیاه رنگی که به آن چسب فیروزه می گویند می چسبانند. به یاد داشته باشید هرچه فاصله بین فیروزه ها کمتر باشد و در نتیجه سنگ های بیشتری در اثر به کار رفته رود، کیفیت و ارزش ظرف و شی بیشتر و بالاتر است.

تاریخچه فیروزه کوبی

حال که توضیحات مختصری از سنگ فیروزه و فیروزه کوبی به شما ارائه دادیم به سراغ اصل مطلب یعنی تاریخچه پر پیچ و خم این هنر ارزشمند می رویم. همانطورکه می دانیم قدیمی ترین معدن سنگ های فیروزه در ایران و شهر نیشابور وجود دارد. ارزش و شهرت این معادن فقط در قدمت نیست بلکه مرغوبترین سنگ های فیروزه نیز از این معادن استخراج می شود. هنر فیروزه کوبی حدود هشتاد سال پیش ابتدا در نیشابور و سپس در مشهد توسط استاد یوسف حکیمیان معروف به ممدرضا، ابداع شد. البته نه به شکل فیروزه کوبی به روی مس بلکه به صورت نصب سنگ های فیروزه به روی زیورآلات. سپس توسط حاج داداش این هنر به اصفهان برده شد و در آنجا گسترش یافت. و ظروف مسی که امروزه با شنیدن فیروزه کوبی به یادمان می آید، اولین بار توسط روبن یروشالمی ساخته شدند. رروبن یروشالمی دانش آموز سال های ابتدایی بود که به نیت کسب درآمد تحصیل را رها کرده و نزد عمویش که کار زرگری فیروزه را انجام می داد مشغول به کار شد. در آن زمان فیروزه کوبی هنوز محدود به نصب فیروزه به روی زیور آلات بود و گاهی هم به روی گالش های نقره نصب می شد. روبن که از کودکی این حرفه را خوب آموخته بود خلاقیت خودش را وارد عرصه کرد و فیروزه کوبی به روی ظروف واشیای مسی را با دستان خود به ظهور در دنیای صنایع دستی رساند.

موارد کاربرد ظروف فیروزه کوبی و نحوه صحیح نگهداری از این آثار

با توجه به دو ماده اصلی به کار رفته در این ظروف که فلز و سنگ فیروزه هستند مشخصا ماندگاری این ظروف تا دویست سال هم می رسد. البته باید توجه باشید این در صورتی‌ست که به ظروف شما آسیب فیزیکی وارد نشود. روغن و مواد روغنی نیز موجب کدری فیروزه می شوند به همین علت این ظروف مناسب برای آجیل خوری، شکلات خوری، گزخوری،  قندان، گلاب پاش، تنگ، سنگاب، آینه و شمعدان و ... ساخته می شوند. محبوبیت روزافزون این ظروف بیشتر از جنبه زیبایی چشم گیر هنرمندانه تلفیق مس و فیروزه و ارزش معنوی آن هاست که می تواند زینت بخش مناسبی برای خانه و کاشانه هر انسان هنر دوستی باشد.