اگر علاقه‌تان به حوزه صنایع دستی شما را در این باره کنجکاو کرده یا قصد خرید فرش دستبافت کردید و نمی دانید از بین گلیم و گبه و قالی کدام را انتخاب کنید این مقاله برای شماست.
فرش، گلیم و گبه چه تفاوت هایی باهم دارند؟
یکی از سوالات رایج علاقه مندان صنایع دستی در هنگام خرید، تفاوت گبه، گلیم و فرش هاست. این سه محصول صنایع دستی هرسه جز زیرانداز یا به اصطلاح فرش ها هستند. هرکدام از این دست بافته ها از ارزش فرهنگی خاص خود برخوردارند و جز آثار نفیس در صنایع دستی محسوب می شوند اما هرکدام در ویژگی هایشان تفاوت جدی باهم دارند که موجب می شود کاربردی مختص به خود پیدا کند. و در این مقاله به شرح و بررسی این ویژگی ها می پردازیم. برای بیان تفاوت این سه دست بافته در ابتدا از هرکدام معرفی کوتاهی ارائه می دهیم و سپس به شرح تفاوتشان در ویژگی هایی اعم از کاربرد، نقشه، الیاف، اندازه و نحوه بافت به صورت جداگانه می پردازیم.
قالی دستبافت
قالی ها نوعی گستردنی هستند که برای پوشاندن زمین بافته می شوند. یکی از ویژگی های مورد توجه در قالی ها، طرح ونقش متنوع و رنگارنگ آن هاست که زیبایی شگفت انگیز و بی بدیلی به قالی ها می بخشند. الیاف به کار رفته در این دست بافته ها از پشم و پنبه و ابریشم است واز دست بافته های پرزدار و گره دار محسوب می شوند.
گلیم دستبافت
گلیم ها دست بافته هایی بدون پرز هستند که در گذشته الیافشان از جنس پشم گوسفند و موی بز بوده است و در حال حاضر نخ پنبه ای و حتی ابریشم به الیاف به کار رفته در آن ها اضافه شده است.
گبه دستبافت
نوعی زیرانداز است که به علت پرزهای بلند و تعداد پود های زیاد دارای نرمی قابل توجهی هستند. نخ پرز در بعض از گبه ها به یک سانتی متر و تعداد پوشان در هر رج به پنج تا هشت عدد می رسند. جنس الیاف اصلی گبه از پشم گوسفند و بز است.
تفاوت ساختار گلیم و گبه و فرش
در دنیای فرش و قالی ها، عبارت تار و پود بارها به گوشمان خورده است. درواقع تار و پود همان طول و عرض فرش هستند. طول یعنی تار و عرض یعنی پود فرش و پرزها هم در این ساختار بخش ارتفاع محسوب می شوند. فرش و گبه در این ساختار یکسان هستند با دو تفاوت مهم در بخش عرض و ارتفاع آن، یعنی اندازه پرزها و تعداد پودها. پود که همان رشته نخ هاییست که به صورت افقی عرض فرش را تشکیل می دهند در ساختار گبه ها تعداد بیشتری نسبت به قالی ها دارند. به طور مثال تعداد پود در برخی از گبه ها گاهی به سه تا هشت پود در هر رج می رسد درحالی که در فرش ها در هر رج دو پود زیر (ضخیم) و پود رو (نازك) به کار می رود. پرز نیز گره هاییست که بین و دور تارها و پود ها پیچیده می شوند و درانتها در اندازه موردنظر بافنده بریده می شوند و تفاوت دیگر فرش و گبه دقیقا در همین قسمت است. اندازه این پرزها در قالی ها را اصولا کمتر از نیم سانتی متر می برند ولیکن در گبه ها این پرزها تا یک سانتی متر هم می رسند. حالا نوبت به بررسی ساختار گلیم ها می رسد. ساختاری که در فرش و گبه ها توضیح دادیم در گلیم ها بدین صورت است که همان تار و پود یا اصطلاحا عرض و طول وجود دارد اما خبری از پرزها نیست و گلیم ها دارای بخش سوم یعنی ارتفاع نیستند.
تفاوت طرح و نقشه قالی و گلیم و گبه
طرح و نقش گلیم ها یک تفاوت الی با قالی و گبه ها دارند که حاصل تفاوت در ساختار گلیم هاست. همانطور که در بخش قبلی گفتیم در بافت گلیم ها برعکس بافت قالی و گبه، از پرز استفاده نمی شود. استفاده از پرزها نقش اساسی در ایجاد طرح و نقش های متفاوت توسط بافنده دارد و از آنجایی که فاقد بخش پرزند نسبت به قالی و گبه از طرح و نقش های کمتر و ساده تری برخوردارند. دومین تفاوت در طرح و نقش این سه دست بافته ارزشمند به نقشه آن ها برمی گردد. بافت گبه و گلیم اصولا توسط نقشه های ذهنی صورت می گیرد و بافنده از نقشه های آماده و طراحی شده استفاده نمی کند. در این سبک بافت، هنرمندان از تصاویر ذهنی، نقوش هندسی رایج در منطقه و الهام از طبیعت اطرافشان بهره می گیرند. البته امروزه بعضی از گلیم و گبه ها با نقشه های آماده بافته می شوند. در بافت قالی ها، از ابتدا طرح و نقشه آماده و مشخص است. دنیای طرح و نقشه قالی ها بسیار گسترده است و توسط نقشه کشان فرش طراحی و کشیده می شوند. این نقشه ها دارای ریزه کاری ها و جزئیات متفاوت و فراوانی هستند.
الیاف به کار رفته در بافت قالی و گبه و گلیم
در بافت گلیم ها اصولا از الیاف پشمی و پنبه ای و در گبه ها از پشم مخلوط با موی بز استفاده می شود. البته در حال حاضر، الیاف ابریشمی هم در بافت گلیم و گبه ها به کار برده می شوند. در بافت قالی های دستبافت علاوه بر الیاف پنبه، پشم و کرک بسیاری از قالی ها را با رشته های ابریشم می بافند. قالی های ابریشمی گران ترین قالی های جهانند و کیفیت وزیباییشان زبانزد است.
اندازه و وزن گلیم و قالی و گبه ها
اندازه این دست بافته ها با سلیقه و هدف مدنظر بافنده ها مرتبط است و دارای تنوع زیادی است. اکثرا قالی ها را در سه متراژ 6، 9 و 12 متر مربع می بافند. و گلیم و گبه ها اصولا درمتراژ زیر6 مترمربع بافته می شوند. البته گلیم ها به صورت کلی از گبه ها کمی بزرگتر بافته می شوند. تفاوت این سه نوع فرش در ابعاد و نحوه بافت موجب شده در وزن نیز تفاوت هایی داشته باشند. مثلا با توجه به اینکه در بافت گلیم ها از پرز استفاده نمی شود دارای الیاف کمتری هستند و همین امر موجب به وجود آمدن تفاوت فاحشی در وزن گلیم ها به نسبت گبه و قالی ها می شود. به طور مثال وزن الیاف به کار رفته شده در یک فرش 6متری حدود 50کلیوگرم است و این وزن در الیاف یک گلیم 6متری به 9 کیلوگرم کاهش پیدا می کند. گبه ها با توجه به تعداد زیاد پود و نخ های بلند پرز دارای وزن بالاتری به نسبت باقی فرش ها هستند. وزن یک گبه در یک متر مربع احتمالا به سه کیلوگرم برسد.
کدام یک برای خرید مناسب تر است ؟
اگر درحال تصمیم گیری برای انتخاب و خرید فرش از فروشگاه های اینترنتی هستنید طبیعتا باید کاربرد این دست بافته ها را مورد بررسی قرار دهید. بررسی براساس قیمت هم می تواند معیار مهمی باشد ولیکن به علت تنوع زیاد این دست بافته ها و ویژگی های متفاوتی که در قیمت گذاریشان موثر است ممکن نیست و شما می توانید مستقیما به بررسی قیمت ها در پنل فروش فروشگاه بپردازید. پس در ادامه به بررسی کاربرد این فرش ها می پردازیم.
اگر به دنبال نرمی جنس دست بافته هستید گبه ها به جهت پرزهای بلندشان پاسخگو این ملاک شما هستند و می توانند گزینه مناسبی برای اتاق های خواب خصوصا اتاق خواب فرزندتان باشند. اگر قصد انتخابی دارید که دارای دوام و استحکام بیشتری باشد و شست و شو راحت تری داشته باشد گلیم ها با توجه به اینکه پرز ندارند و دارای سطح صاف و مسطحی هستند گزینه مناسبی برای استفاده در آشپزخانه و راهروها هستند. البته باید توجه داشته باشید که گلیم ها در جنس متفاوتند و گلیم های پشمی دارای جذب آب بالایی هستند که شست و شو آن ها را نسبت به بقیه سخت تر می کند. برای پذیرایی نیز قالی های دستبافت به جهت تنوع رنگ و طرح و نقش، جنس و همچنین اندازه، به عنوان بهترین گزینه توصیه می شوند.
