روی این فرش طرح یک باغ زیبا و بهاری با الیاف ابریشمین و شمش های طلا، زر و سیم و هزاران قطعه جواهر گرانبها نظیر یاقوت، زمرد، مروارید و دیگر سنگ های قیمتی به تصویر کشیده شده است.
فرش بهارستان چه بود
فرشی را تصور کنید که در طول 140 و عرض 27 متری در سرسرای کاخ سفید کسری که در توصیف عظمت آن همین بس که به گفته فردوسی ساخت آن هفت سال به طول کشیده است، گسترده شده. روی این فرش طرح یک باغ زیبا و بهاری با الیاف ابریشمین و شمش های طلا، زر و سیم و هزاران قطعه جواهر گرانبها نظیر یاقوت، زمرد، مروارید و دیگر سنگ های قیمتی به تصویر کشیده شده است. درخت هایی را ببینید که تنه های زربافت دارند و شاخه هایشان سیمگون است و میوه هایی از سنگ های قیمتی روی این شاخه ها طنازی می کنند. خاکی از جنس لوح ها و شمش های طلا با گیاهان و سبزه هایی از جنس زمرد کف باغ را پوشانده که نهرهایی از میانشان جاری است. آب زلال نهرها با جواهراتی بی رنگ و شفاف تزئین شده و رشته های مرواریدی به مثابه ریگ ها و سنگ ها در کف این نهرها می درخشند و خنکای آب زلال جاری را در ذهن هر بیننده ای تداعی می کنند. مردمان ایرانی در کنار این نهرها مشغول به قدم زدن به تصویر کشیده شده اند و فضای باغ این فرش بی نظیر را برای آدمی حقیقی تر میکنند. شاید بنظر بیاید چنین فرشی حاصل تخیل آدمی یا توصیفاتی از فرش های بهشتی‌ست اما این کلمات در حقیقت توصیف فرش شاهکار بهارستان را می کنند که روزگارانی قبل از اینکه توسط سپاهیان اعراب به غارت رفته و تکه تکه شود، در فصل زمستان در کاخ کسری برای پادشاهان ساسانی تداعی کننده باغ های بهاری بوده و شکوه هنرمندی استادان ایرانی را به نمایش می گذاشته است. حال به میان صفحات تاریخ می رویم تا داستان این فرش را با دقت بیشتری بررسی کنیم.
فرش بهارستان در چه زمانی بافته شده بود؟
انوشیروان پادشاه اول ساسانی در زمان حکومت خود شهر بزرگی متشکل از هفت شهر آباد را در غرب ایران بنا کرد و آنجا را به عنوان پایتخت خود برگزید. سپس این شهر را به کاخ های زیبا و باشکوهی مزین کرد که یکی از عظیم ترین این کاخ ها، کاخ سفید کسری بود. مورخان از دوران پادشاهان ساسانی نوشته اند که در تخت طاووس سی قطعه فرش وجود داشته که هر یک برای سی روز سال بوده است. و همچنین چهار فرش اصلی که هر یک نمایانگر فصلی از سال بوده اند. از بین این فرش ها مهم ترین فرشی که در دوره ساسانی وجود داشته فرش معروف بهارستان بوده است. زمانی که خسرو پرویز به حکومت رسید این فرش را برای کاخ سفید کسری سفارش داد تا در فصل زمستان بتواند روی این فرش باغ های بهاری را در ذهنش تداعی کند و در واقع به همین علت به فرش بهارستان نام های دیگری همچون فرش زمستانی یا بهارخسرو هم اطلاق می شود. گفتنی است که بافت این فرش هشت سال طول کشیده و در این هشت سال بیست و چهار استاد مشغول خلق این اثر ماندگار بوده اند.
مشخصات فرش بهارستان
قدمت تاریخی فرش بهارستان به1500 سال پیش برمی گردد از این رو درباره این قالی اسناد تاریخی متفاوتی وجود دارد که ممکن است درباره بعضی از مشخصات این فرش اختلافاتی ایجاد کند. در بیان ابعاد فرش بهارستان در بسیاری از کتب تاریخی، طول 140 مترو عرض27متر مطرح شده است. در تاریخ طبری طول فرش 450 قدم و عرض فرش 90 قدم و در کتاب آیا می دانید، طول فرش26متر و عرض آن 24متر. جنس قالی بهارخسرو همانطور که اشاره کردیم از الیاف ابریشم و پشم و گلابتون و همچین زر و سیم بوده است. و بافندگان روی این فرش را با جواهرات و سنگ های قیمیتی و شمش های طلا مزین کرده بودند. طبق گفته کارشناسان در ابتدا این فرش بافته شده و بعد از گستراندنش در سرسرای کاخ، هنرمندان مشغول جواهرکاری های روی فرش شدند. این قبیل فرش های جواهربافت اصولا برای راه رفتن مدام طراحی و بافته نمی شوند و یا قسمت های مشخصی برای تردد بر روی فرش لحاظ می شود.
سرانجام تلخ فرش بهارستان
سرنوشت این فرش دو سند تاریخی دارد که یکی از آن ها محتمل تر است. اولین نظریه که از قوت تاریخی زیادی برخوردار نیست و کمتر مورد قبول تاریخ نویسان و کارشناسان است اینطور نقل می کند که بعد از شکست خوردن پادشاه ساسانی از امپراطور روم، فرش بهارستان به دست سپاهیان رومی افتاد. دومین نظریه که همان نظریه محتمل تر است ماجرا را اینگونه شرح می دهد که در جنگ بزرگ ایرانیان و اعراب که به واسطه حمله اعراب به ایران صورت گرفت، بعد از غلبه سپاه مسلمانان به فرماندهی سعد بر ساسانیان، اعراب با غنایمی از زر و سیمین و جواهرات روبه رو می شوند که تا به حال به چشم ندیده بودند و تمامی آن ها را ضبط کرده و با خود می برند. یکی از این غنایم فرش باشکوه بهارستان بود. مورخان نوشته اند بعد از اینکه سربازان اعراب فرش بهارستان را در کاخ کسری دیدند به یاد باغ های بهشتی که در ذهن داشتند افتادند و فورا تصمیم گرفتند قالی را نزد عمر بببرند تا درباره اش تصمیم گرفته شود. بعد از مشورت و جلساتی که عمر برگزار کرد تصمیم بر آن شد که فرش را تکه تکه کرده و بین مهاجرین و انصار تقسیم کنند.
به سرانجام این فرش میان کتب تاریخی با جزئیات مفصلی پرداخته شده است و ما در این مقاله سعی کردیم به صورت خلاصه اطلاعاتی از این اثر باشکوه ارائه بدهیم. در صورت تمایل به بررسی بیشتر آن می توانید به اسناد و کتب تاریخی موجود مراجعه کنید.
