مواد رنگزا به کار رفته در شیوه رنگرزی سنتی، برگرفته از طبیعت اند و علاوه بر سازگاری با روحیه انسان، مضراتی مانند ایجاد حساسیت و دامن زدن به مشکلات تنفسی را ندارند.
رنگرزی سنتی
قطعا تا به حال در گشت و گذار بین فروشگاه و نمایشگاه های صنایع دستی و خصوصا با دیدن قالی های دستبافت، متوجه تفاوت درخشندگی رنگ هایشان شده اید. این درخشندگی و لطافت رنگ ها حاصل تفاوت در شیوه رنگرزی سنتی و صنعتی و مواد مورد استفاده در آن هاست. شیوه سنتی رنگرزی یکی از ویژگی های تولیدات صنایع دستی است که با بالابردن سطح کیفی و سلامت کالا به ارزش این تولیدات می افزایند. چرا که مواد رنگزا به کار رفته در شیوه رنگرزی سنتی، برگرفته از طبیعت اند و علاوه بر سازگاری با روحیه انسان، مضراتی مانند ایجاد حساسیت و دامن زدن به مشکلات تنفسی را ندارند. رنگرزی سنتی در ایران تاریخچه خواندنی دارد که بعد از شرح مختصری از فرآیند و چیستی رنگرزی سنتی، به شرح و توضیح آن می پردازیم.
رنگرزی سنتی چیست؟
رنگرزی سنتی فرایندی است که طی آن الیاف، پارچه، اشیا، کاغذ و جوب و ... که نیاز به رنگ آمیزی دارند توسط مواد رنگزای گیاهی، حیوانی یا آلی بدون به کار بردن مواد شیمیایی و با وسایل سنتی غیر ماشینی، توسط رنگرزها رنگ آمیزی می شوند. فرایند رنگرزی سنتی شامل سه مرحله خیساندن کلاف، دندانه کردن و رنگرزی است. خیساندن کلاف همیشه اولین مرحله ایست که توسط رنگرزها انجام می شود و بعد از آن با توجه به تقدم و تاخر دو مرحله بعد امکان طی شدن سه پروسه وجود دارد.
یک: اول رنگرزی و بعد انجام عمل دندانه کردن
دو: اول دندانه کردن و بعد انجام عمل رنگرزی
سه: انجام دو مرحله رنگرزی و دندانه کردن به صورت همزمان.
در مطلب دوم مربوط به این بخش به شرح کامل فرایند رنگرزی سنتی پرداخته ایم که در صورت تمایل می توانید به آن مراجعه کنید.
تاریخچه رنگرزی سنتی در ایران
ایرانیان همانطور که از پیشگامان صنعت قالی های دستبافت بودند در رنگرزی نیز از ملل زبانزد تاریخ‌اند. پژوهش های باستانی خصوصا اشاره های گزنفون مورخ یونانی به وجود کارگاه های قالیبافی هخامنشیان در شهر سارد در 400سال قبل ازمیلاد، نوشته هایی درباره قالی ارغوانی رنگ روی قبر کوروش کبیر و همچنین قدیمی ترین قالی کشف شده در جهان یعنی تکه قالی پازیریک که متعلق به ایران است همه و همه نشان می دهد که صنعت رنگرزی همگام با قالیبافی به گذشته های بسیار دور ایران برمی گردد که این خود نشان از هوش و ابتکار و خلاقیت و هنردوستی ایرانیان دارد. جالب است بدانید ایرانیان در عرصه رنگرزی به صادرات هم مشغول بودند. در زمان قاجاریان، کارگاه های رنگرزی که در جوار کارگاه های قالیبافی فعالیت داشتند. بعد از تامین نیاز داخلی به صادرات فرآورده های رنگرزی گیاهی می پرداختند.
اسرار مخفیانه رنگرزی در نزد ایرانیان
دانشمند انگلیسی هلکوت که در قرن شانزدهم می زیست به یکی از بازرگانان هم میهن خود می گوید:« در ایران فرش هایی از پشم زبر که در دو طرف دارای ریشه های نخی است خواهی دید. این فرش ها بهترین انواع فرش عالم، رنگ های آن ها بهترین و زیبا ترین رنگ هاست. تو باید به این کشورها بروی و به انواع وسایل متوسل شوی تا بتوانی از مردم آنجا طرز رنگ کردن قالی را یاد بگیری. زیرا این ها به طوری رنگ شده که باران و سرکه و شراب در رنگشان تأثیر نمی کند چون تو این علم را از آن ها آموختنی به اسرار آن دست خواهی یافت و خواهی توانست در رنگ کردن فرش آن را به کاربری و به تداوم آن اطمینان داشته باشی زیرا رنگی که در رشته های زیر ثابت باشد قطعاً در رشته های باریک منسوجات ثابت تر است البته باید از رنگ های مایع و وسایل رنگرزی و بهای آن ها آگاه شوی.»
هنر رنگرزی ایرانیان به قدری قوی و ماهرانه بوده که درخشش و جلوه و کیفیت این رنگ ها در جهان شهرت داشته. همین امر موجب شده بود اسرار و فنون رنگرزی به صورت مخفیانه در خانواده های ایرانی سینه به سینه از پدران به پسران منتقل شود و خانواده های رنگرز در آن زمان از جایگاه اجتماعی خاصی برخوردار شوند و حفظ این اسرار شغلی، فرهنگ پایه این خانواده ها بود. در این زمینه یکی از اسناد مکتوب مورد توجه، وصیت نامه محمد کاظم مجنونی است که در متن آن به بیان اسرار رنگرزی سنتی و مواد رنگزای مورد استفاده اش پرداخته است.. وی یکی از پیشگامان عرصه قالیبافی اصفهان بود که توسط رقیبان خود کشته شد و داستانی غم انگیز را در دنیای قالیباف های ایرانی رقم زد. ما در این بخش این وصیت نامه را برای شما علاقه مندان به اشتراک گذاشته ایم.
